“Het leven is te kort om het te verkloten.”

“Verwacht van mij geen dramatisch verhaal” begint Wim het interview. Nee, Wim is het spoor bepaald niet bijster na het overlijden van zijn oudere broer Erik. Hij gaat niet dagelijks gebukt onder het verlies, al overvalt het hem soms wel. “Je mist er toch een hè, bijvoorbeeld op verjaardagen.” De nuchtere Wim blijkt wel op zoek te zijn naar een nieuwe balans, bijna een jaar na de dood van zijn broer. Hij kan zich zoals hij zelf zegt he-le-maal verliezen in werken, in maar dóórgaan en weet nu dat er meer is in het leven. “Maar ja... het leven kan blijkbaar zo voorbij zijn hè? Dus nu heb ik opeens weer haast om allerlei keuzes te maken, uitdagingen af te ronden. Dat is dan mijn volgende valkuil...”

_{april 2021}

Melkveehouder Erik (57) wordt door een medewerker gevonden in de jongveestal. De bedrijfshulp die zelf in een andere stal aan het werk is, hoort het jongvee aanhoudend loeien. Ze hebben dus nog honger, maar daar was Erik toch aan het voeren?

Wim wordt gebeld door zijn paniekerige moeder en haast zich naar de ouderlijke boerderij. Hij vertelt dat zijn zus Helene en hij natuurlijk graag naar hun broer Erik willen, maar eerst worden tegengehouden door de politie. Wim: “Ik snap nu wel waarom. We weten niet hoe lang hij daar heeft gelegen, dus je kunt je ook afvragen of de reanimatie wel zin had. Het was in ieder geval een verschrikkelijk beeld van Erik, dat nooit van m’n netvlies zal gaan.” Dan glimlachend bij de herinnering: “Al had hij zelfs tóen nog wel zijn typische rode blosjes op de wangen.”

Ook de koeien komen veurbie

Na zijn dood blijft Erik tot het afscheid op de boerderij. Hij ligt opgebaard in het tuinhuisje, op zijn geliefde grond van Landgoed Frieswijk. Daar wordt ook de avondwake gehouden en een ‘veurbie goan’ voor de buurt.

Wim vertelt erover: “Noaberschap leeft hier echt nog, maar het was wel in coronatijd. We moesten dus op een andere manier het afscheid regelen. Daarom hebben we een ‘veurbie goan’ georganiseerd. Zo kon iedereen met de auto, fiets of wandelend over ons erf bij de open kapschuur afscheid nemen van Erik. De noabers hebben ons geholpen, zij stonden hier bijvoorbeeld het verkeer te regelen. Erik hield wel van een kruidenbittertje op zijn tijd, dus we hebben iedereen zo’n klein flesje Jägermeister meegegeven, weet je wel? Als een ‘hartverwamer’ na afloop... Dat vonden we wel toepasselijk na het fatale hartinfarct.

De kist hebben we op de dag van de crematie met een trekker en platte wagen via het ‘zwarte weggetje’ over het landgoed gereden, waar de familie, buren en vrienden langs de weg stonden. En je kunt er natuurlijk in zien wat je wilt, maar de koeien in de aangrenzende weide kwamen allemaal naar het draad. Het leek echt op een postuum afscheid van Erik.”

Op eigen wijze Erik kunnen laten uitvaren naar de hemelpoort

De familie regelt het afscheid aanvankelijk zonder kerkelijke protocollen: “We hebben het allemaal zelf gedaan, zonder regels en procedures. Erik was ook niet zo kerkelijk. Tenminste... hij ging er niet zo vaak heen. Toch merkten we als familie wel dat we behoefte hadden aan een pastoraal werker die wat kon zeggen, dus dat hebben we op de valreep geregeld. De symboliek van de kerk geeft ons ook een vorm van troost.”

Voor zich uit starend: “Binnenkort is de jaargedachtenis en kunnen we ook het kruisje ophalen uit de Vredeskapel. Misschien is dan ook wel het moment aangebroken dat we iets met de as gaan doen. Dat staat nu in urnen op de boerderij. Misschien wil onze moeder wat as in een sieraad laten maken. We weten het nog niet. Maar ja, we moeten er nog wel iets mee.”

Overname boerderij: we motten gewoon van dan

Het melkveebedrijf dat door opa is opgericht moet door na het overlijden van Erik. Dat geeft Wim heel veel afleiding: “Ik had natuurlijk mijn emoties, maar de bedrijfsovername bracht ook een hard, zakelijk verhaal met zich mee. Toen Erik overleed waren er 180 melkkoeien en bijbehorend jongvee hier op de boerderij: serieus geld. De papierwinkel van de boerderij vroeg al onze aandacht: het testament, een legaat, erfbelasting, verpachters, de financiering, Friesland Campina...”

Wim’s jongere broer René neemt het familiebedrijf over en boert er nu samen met zijn zoon Luuk. Wim vertelt: “Als klein mannetje was het al duidelijk dat Luuk ‘een boer’ is. Er was al eerder over gesproken dat hij op termijn de boer van het melkveebedrijf zou kunnen worden. Hij is nu 19 en runt het samen met zijn vader - mijn andere broer dus -, maar op termijn wordt hij hier de boer. Precies zoals Erik dat voor ogen had. Dus eigenlijk is het zo wel heel mooi, want Erik’s levenswil wordt hiermee ingevuld.”

Trots vertelt Wim dat iedereen doet wat hij of zij kan en op zijn of haar eigen manier bijdraagt aan het runnen van de boerderij: “We zijn allemaal verknocht aan deze grond, aan de boerderij. Er kwamen echt oerkrachten los in de familie. Mijn zus is verpleegkundige en wierp zich op als verzorger van onze moeder, toen 86. Zij had het nog niet direct nodig, maar toch.. En Helene houdt ook een oogje in het zeil bij de boerderij, bij het vee en het afkalven bijvoorbeeld.”

Stille krachten

Voordat de overname zover was, moest er wel van alles besproken en afgehandeld worden. Wim en zijn broer en zus vinden de bedrijfsvoering van de boerderij zorgelijk en zien dat er dingen moeten veranderen om de bedrijfsvoering weer rendabel te maken. Wim: “Daarmee bedoel ik absoluut níet dat Erik geen goede boer was. Zeker wel! Maar het kon allemaal wat strakker. Erik bewaarde bijvoorbeeld álles. Daardoor kon je hier op de boerderij je kont niet keren. We hadden al eens samen de boel rondom de boerderij opgeruimd, maar het bleef rommelig. Ook wel tot ergernis van de landgoed beheerder, want die wil natuurlijk een mooi aangezicht..." Voor jongste broer René is het duidelijk: eerst moet er een heleboel weg. We moeten opruimen. Er worden meerdere 12 kuubs containers aan ballast afgevoerd.

Wim uit zijn zorgen: “Erik was altijd vrolijk, zat bomvol woordspelingen. Eens een keertje kwaad worden kón hij gewoon niet (ik ook niet op hem, trouwens...). Misschien is er ook wel wat misbruik gemaakt van onze goedzak, met zijn dienstbare karakter. En ik denk ook wel dat hij leed onder zorgen. Erik gaf alle ruimte aan zijn vrouw, zodat zij kon zorgen voor haar vader die na een hersenbloeding hulpbehoevend was. Hij heeft zich ongetwijfeld druk gemaakt hebben over bijvoorbeeld de melkprijs en over het van-voor-naar-achter runnen van de boerderij. Om dat allemaal zelf te doen is gewoon héel veel, teveel…”

Geprikkeld vervolgt Wim zijn verhaal: “De buitenwereld vindt intussen natuurlijk óók overal wat van. Verpachters geven de voorkeur aan vooruitstrevende boeren. Erik was dat ook! Hij had goede, duurzame plannen en een deel ook al gerealiseerd. Zonnepanelen op het dak, een verbouwing. Dat was echt best wel even passen en meten, maar dat hield hij verder voor zich.” Glimlachend: “Maar ja..., Erik zocht af en toe ook de grenzen op, dus ik heb soms best wat glad moeten strijken...”

Wim werkt sinds het overlijden van Erik één dag niet bij zijn eigen communicatiebedrijf. Op de vrijdag- en zaterdagochtend helpt hij bij het melken. Zijn vrouw heeft al geïnformeerd wanneer hij nou eens écht minder gaat werken.

Hij vertelt: “Ik heb een hele lieve vrouw. Zij is heel begripvol en is opgegroeid in een ‘doe maar normaal’ omgeving. Ze heeft zich altijd dienstbaar naar mijn ambities opgesteld. Maar nu vindt ze het ook wel een keertje goed, want per saldo werk ik zeker niet minder. Maar ik kan ook echt genieten van het helpen op de boerderij en op mijn manier behulpzaam zijn. In de melkput nemen we ook iedere week de lopende zaken door."

Gewoon praktisch natuurlijk; emoties over Erik’s overlijden blijven dan meestal onbesproken. Wim: “We zijn een boerenfamilie, we zijn echt geen praters. Mijn vader sprak vroeger met zijn ogen, om het zo maar te zeggen. We kunnen blijkbaar een hele middag of avond zoeken naar woorden. En als de jas al aan is wordt in de deur het belangrijkste pas gezegd. Eerlijk gezegd lijk ik daarin meer op mijn vader dan ik wil toegeven. Complimenten geven is ook zo’n ding. Dat doen we gewoon niet zo snel. Maar inmiddels zie ik dat onze nuchterheid dan wel onze reddingsboei is, maar ook soms tekortschiet. Mijn zus Helene heeft ook verdriet bijvoorbeeld en verdient heel veel waardering voor wat zij allemaal doet.

We zijn door de dood van Erik als familie wel meer met elkaar verbonden geraakt. We zijn er zelfs een keer echt voor gaan zitten met zijn allen. Dat hadden we al een paar keer tegen elkaar gezegd, ‘dat moeten we eens doen’ maar nu hebben we ook echt met elkaar gepraat. Dat heeft Erik’s dood dus gebracht: we beleven het gezinsproces veel intenser. Op een gegeven moment zal dat wel weer wegebben, natuurlijk. Zeker als Luuk hier alleen gaat boeren. Wij zijn maar een nietig onderdeeltje van de kringloop, hè? De nieuwe generatie is dan aan zet. En zo moet het ook zijn...”

Wat als het zo opeens voorbij is?

Voor Wim is het wennen dat er na Erik’s dood onbalans in zijn leven is. Zijn nuchterheid houdt hem op de been, maar het besef dat ‘het leven te kort is om te verkloten’ maakt hem ook zoekende. Wim vertelt erover: “Ik ben niet zo geïnteresseerd in dingen die ‘niks brengen’. Mijn kinderen zeggen regelmatig dat ik te zakelijk ben, dat het allemaal functioneel moet zijn. En dat is ook zo: het moet bij mij allemaal effectief zijn. Een beetje in extreme vorm, eerlijk gezegd. En nu mijn broer zo jong opeens is overleden heb ik de neiging nóg efficiënter te willen zijn, nóg sneller keuzes te maken. Het valt me niet mee om aan die denkwijze te ontsnappen. Ik wil te veel, te snel. Ik weet dat er meer is dan werken, maar wanneer doe je het goed? Waar vind ik voldoening in wanneer het niet efficiënt hoeft te zijn?

Ik mis mijn broer Erik. Hij was echt zo’n goedzak, had heel veel geduld met iedereen. Geduld dat ik vaak niet heb. Geen wonder dat het hier altijd zoete inval was. Ik heb veel positieve herinneringen aan hem, ik kan weinig negatiefs bedenken. Maar hij is echt veel te jong overleden. Ik had hem graag verder willen helpen met bedrijfsmatige beslissingen, daar bevroeg hij mij ook op. Soms kon ik hem ook echt het vuur aan de schenen leggen. Dingen bij de naam noemen. Hij was mijn klankbord en ik die van hem.”

Dan met een grote grijns: “Maar het gaat goed hoor, samen komen we er wel. Ik ga vanmiddag gewoon weer lekker aan het werk. Aait vedan!”