Rouwtherapie, helpt dat nou echt?

Janet Molewijk begeleidt vanuit haar praktijk in Zutphen mensen die een verlies hebben meegemaakt. Ze helpt rouwenden hun eigen kracht weer te ontdekken. Niet met behandelplannen (je bent niet ziek!), maar door figuurlijk mee te lopen op je weg. Wanneer iemand bij haar in begeleiding komt zit ze een tijdje, zoals ze dat zelf zegt, 'bij de rouwende achterop de fiets'. De rouwende zit in ieder geval zelf aan het stuur, niet Janet. "Vanaf die plek achterop geef ik liefdevolle duwtjes in de rug, of nodig ik bijvoorbeeld iemand uit om eerst eens stil te staan en om zich heen te kijken voordat we doorfietsen." Janet vertelt hierover een anekdote: "Een cliënte zei toen ik over dat fietsen begon: 'Ik ben al zo moe .. En dan ga jij ook nog achterop mijn fiets zitten? Kunnen we niet op een tandem sámen fietsen?" 

Het tekent de persoonlijke manier waarop Janet haar cliënten begeleidt. Hoe lang dat duurt en in welke vorm wordt altijd nauwkeurig afgestemd. Gemiddeld komen haar cliënten zo'n 10-12 keer. Soms zijn er minder sessies in een traject, maar langere trajecten van een paar jaar komen ook voor (met bijvoorbeeld een lagere frequentie van de sessies).

Wat is rouwtherapie?

"Rouwen is zo'n persoonlijk proces! Iedereen rouwt op een hele eigen manier. Daarom bied ik altijd maatwerk en loopt het gemiddelde aantal sessies ook zo uiteen. Hoe de therapie wordt ingevuld verschilt per therapeut, maar vooral per mens is mijn ervaring. Ik werk zelf als een professionele meedenker: Hoe kan ik iemand vanuit mijn wetenschappelijke achtergrond helpen zijn of haar kracht weer terug te vinden?"

Janet vertelt hoe een sessie er uit ziet: "Ik nodig je uit om plaats te nemen op de bank, een stoel, op de vloer; waar jij je maar lekker bij voelt. Je kunt fijn over de IJssel en de Uiterwaarden kijken en je rust vinden. Pas wanneer jij je veilig voelt en klaar bent voor het gesprek gaan we beginnen. Ik stel ik je dan een heleboel vragen om een beeld te krijgen van wat er precies is gebeurd en waar ik je mee kan helpen. Ook je achtergrond (familie) krijgt aandacht in de begeleiding. We kunnen bijvoorbeeld een genogram maken, of een familieopstelling.

Vind je het moeilijk om te praten over je verlies, dan is het misschien fijner om te bewegen dan stil te zitten. Het gesprek komt dan vanzelf, in mijn praktijk of buiten wandelend. Of we zijn juist samen stil en voelen wat er gebeurt. Aan het einde van de sessie geef ik een samenvatting van wat we hebben besproken. En dan sluiten we samen af en stemmen we af of je nog een keer komt."

Hoe word je rouwtherapeut? Is daar een opleiding voor, of is het een specialisatie in psychologie?

"Het is geen beschermde titel, dus iedereen mag zich rouwtherapeut noemen. De universitaire studie psychologie kent geen specialisatie rouwtherapie. Er zijn wel diverse kortere en lange nascholingen, vaak op post-HBO niveau. De bekendste zijn BuroNazorg en Land van Rouw. Ik heb zelf psychologie gestudeerd en daarna diverse nascholingen gedaan, waaronder die bij BuroNazorg. Ik volg trouwens nog steeds nascholing, dit is een jaarlijkse eis van mijn beroepsvereniging NFG: Nederlandse Federatie Gezondheidszorg."

Zijn er verschillende vormen van rouwtherapie? Of is dat afhankelijk van de therapeut? 

"De basis die wordt aangeboden is hetzelfde in alle opleidingen, voor zover ik daar zelf zicht op heb, of via mijn landelijke collega's hoor. De nuance zit inderdaad in de persoon van de therapeut zelf. Sterker nog, dit is ook in de psychotherapie de belangrijkste - ook wetenschappelijk onderzochte - onderscheidende factor gebleken: de persoon van de therapeut en de 'klik' met de cliënt is uiteindelijk belangrijker dan wat er inhoudelijk wordt aangeboden (of in ieder geval minstens zo belangrijk)."

Je zei dat jouw verlies- en rouwbegeleiding over liefde gaat. Hoe bedoel je dat?

"Hoe groot en overrompelend het verdriet ook is, hoe intens het rouwproces ook kan zijn, er is altijd de liefde die er was die maakt dat dit grote verdriet wordt gevoeld. In mijn vak zeggen we dan ook: rouw is de achterkant van liefde. Het zijn twee zijdes van dezelfde medaille. Zonder liefde zou de rouw er niet zijn (of in ieder geval anders zijn). 

Alle mensen die ik in mijn praktijk mag ontmoeten en begeleiden hebben intens verdriet en daar maak ik alle ruimte voor in mijn begeleiding. Maar de rode draad die ik in alle verhalen hoor is de liefde die er was en blijft voor diegene die zo wordt gemist. Het is zichtbaar in de glimlach die op het gezicht van de rouwende verschijnt wanneer ik vraag: 'Vertel eens over...'.

Het is díe liefde, die onverbrekelijke band en oerkracht, die ik probeer aan te boren en in te zetten in mijn begeleiding van mensen in rouw."

Zie jij een verschil in rouwen wanneer het om een overleden broer/zus gaat?

"In de basis zijn er helemaal geen verschillen in rouw. Wat ik wél hoor van mijn cliënten is dat er bij een overleden broer/zus vaker stilte is in hun omgeving, of misschien zelfs onbegrip. De impact van het verlies van een broer of zus wordt dan als minder ingrijpend gezien. De aandacht van de omgeving gaat bijvoorbeeld meer uit naar de ouders dan naar jou als broer of zus.

Iemand kan dan worstelen met de vraag of zijn of haar rouw er wel toe doet: 'Mag ik wel aandacht vragen voor mijn rouw om mijn overleden broer of zus?' Daar kan ik kort over zijn: Je hoeft natuurlijk helemaal niet te worstelen met die vraag! Er bestaan geen gradaties in rouw, je kunt verdriet niet 'wegen'. Jij verdient aandacht voor jouw rouw!"

Welke fasen in rouw zie jij?

"Eerder werd er gewerkt met een 5-fasen rouwmodel. Maar er bestaan geen rouwfasen en dus zijn er ook geen fasen waarmee je jezelf kan (of hoeft!) te vergelijken met anderen.

Ik hoor wel heel vaak dat het huidige rouwmodel heel helpend is: de twee benen van rouw. Dat model gaat over het pendelen tussen aandacht voor het verlies (je verliesbeen) en aandacht voor herstel (herstelbeen). Ik baseer mijn begeleiding (uiteraard) op de nieuwste inzichten over rouw en dit model is heel erg werkbaar en herkenbaar voor mensen.

Verder gebruik ik ook regelmatig de term rouwpauze. Dit hoort ook bij het herstelbeen. Je kunt rouw altijd weer oppakken en soms is het goed om even uit het rouwproces te stappen (hoe, dat is ook weer voor iedereen verschillend). Even je gedachten op wat anders mag zetten, zonder dat dat betekent dat je iemand dan vergeet, of niet meer mist. Ik hoor vaak dat het heel fijn is om te horen, dat je ook even wat afleiding mag (en moet!) zoeken. Alleen al om het intense proces van rouwen vol te houden.."

Helpt rouwtherapie?

"Nu kan ik ook op je eerste vraag terug komen: Ja, rouwtherapie helpt echt! Er komt namelijk altijd een moment dat iemand weer zelf verder kan met wat hij of zij in de begeleiding heeft ervaren, geleerd en uitgeprobeerd."

Janet licht haar antwoord graag toe: Als je verwacht dat rouwtherapie alle verdriet, somberheid en tranen wegneemt .. Dan is het antwoord: Nee, dat is niet het oogmerk van rouwtherapie. Wanneer het traject bij mij in de praktijk wordt afgerond betekent dat ook niet dat het rouwproces 'af' is, of 'klaar'. Het gemis blijft altijd bij je en dus zullen er ook altijd perioden van meer (of minder) verdriet zijn en kun je iedere keer weer (nieuwe) rouwgevoelens ervaren. 

Of rouwtherapie werkt hangt eerst - en vooral - af van iemands hulpvraag, en of iemand uiteindelijk steun en verlichting heeft ervaren. In de kern gaat het er om of iemand gaandeweg in staat is om zichzelf te helpen en weer zelf op, op eigen benen, met meer veerkracht in het rouwproces kan staan. 'Met een beter gevulde rugzak zelf weer verder in het land van rouw', om met die metafoor te eindigen.."

Wanneer heeft iemand geen therapie meer nodig?

"Hoewel er geen standaard rouwtherapie bestaat zijn er wel een aantal dingen standaard in mijn rouw- en verliesbegeleiding, die voor iedereen gelden:

• Ik bepaal altijd samen met mijn cliënt of er nog therapie nodig is
• Dat is altijd een afweging van de mate van herstel en de mate aan hulpbehoefte die er op dat moment nog is
• Er zijn altijd tusssenevaluaties om het proces te monitoren

Wat zegt het begrip 'vergeten rouwenden' jou?

"Ik denk dan aan verborgen rouw. Aan verliezen die door iemand zelf of door de omgeving niet worden gezien als een verlies. De verliezen blijven dan onzichtbaar, of worden niet gezien als iets waar je om zou kunnen rouwen.

Denk aan het verlies van een kindje in de zwangerschap (ook abortus), ongewenst kinderloos zijn, het rouwen om het overlijden van een geheime liefde, om een huisdier, ontslag, of chronische ziekte (bij de cliënt of zijn/haar partner). Maar bijvoorbeeld ook een echtscheiding kan een rouwproces tot gevolg hebben waar niet altijd begrip of erkenning voor is in de omgeving. Soms is er een taboe:schulden of een verboden liefde.

En ja, ook het rouwen om een overleden broer of zus hoort helaas tot verborgen, of vergeten rouw."

Kun je verklaren waarom er weinig informatie is over rouwende broers/zussen, zelfs weinig literatuur beschikbaar is voor professionals?

"Nee, misschien kan de verborgen rouw, waar we net over spraken, een verklaring zijn. Ik zou wensen dat daar meer informatie over gepubliceerd wordt.."